CZYM JEST SZPIK KOSTNY?
Szpik kostny to galaretowata tkanka znajdująca się w niektórych kościach. Rozróżnia się szpik kostny czerwony oraz szpik kostny żółty.
Szpik kostny czerwony jest miejscem powstawania i wzrostu takich komórek krwi jak: krwinki czerwone, krwinki białe i krwinki płytkowe i znajduje się głównie w kościach płaskich i kręgach. Najwięcej jest go w kościach biodrowych i stąd bywa pobierany do przeszczepienia. Starzenie się powoduje, że jego ilość zanika przekształcając się w szpik kostny żółty.
Szpik kostny żółty składa się głównie z komórek tłuszczowych i tkanki łącznej, a jego zawartość wraz z wiekiem każdego osobnika wzrasta.
PRZESZCZEP SZPIKU – CO TO JEST?
Przeszczepianie szpiku to tak naprawdę przeszczepianie komórek krwiotwórczych. Pierwotnie pobierano i przeszczepiano szpik (ang. bone marrow). Obecnie jako źródło komórek hematopoetycznych (krwiotwórczych) wykorzystuje się także krew obwodową (ang. peripheral blood stem cells) lub, najrzadziej, krew pępowinową (ang. cord blood units).
Wyróżnić można trzy rodzaje przeszczepów: przeszczep autologiczny, syngeniczny i allogeniczny. Terminy te odnoszą się do źródła (dawcy), od którego uzyskuje się komórki krwiotwórcze.
- przeszczep autologiczny – popularnie zwany „autoprzeszczepem”
Komórki pobierane są od samego chorego i po odpowiednim przygotowaniu przeszczepiane mu z powrotem. - przeszczep allogeniczny – zwany czasem „alloprzeszczepem”
Polega na pobraniu komórek od osoby zdrowej (dawcy ) i przeszczepieniu ich odpowiednio przygotowanej osobie chorej (biorcy). Do przeszczepienia allogenicznego wybiera się osobę – dawcę, spokrewnioną lub niespokrewnioną z pacjentem, zgodną w zakresie antygenów układu HLA (zgodności tkankowej). - przeszczep syngeniczny – dawcą komórek krwiotwórczych jest identyczny („jednojajowy”) bliźniak, zgodny w zakresie antygenów tkankowych.
Wybór rodzaju transplantacji uzależniony jest od rodzaju choroby (rozpoznania), dostępności dawcy szpiku, od ogólnego stanu chorego, czasu trwania choroby, jej stanu klinicznego (zaostrzenia, remisji, czasu od momentu rozpoznania), współistniejących infekcji, zwłaszcza wirusowych (np. HCV, CMV) oraz wieku chorego.
KTO MOŻE ZOSTAĆ DAWCĄ?
Potencjalnym dawcą komórek krwiotwórczych może zostać każda zdrowa osoba w wieku od 18 do 50 lat.
Szczegółowe informacje na temat wskazań i przeciwwskazań opisane są w zakładce Kryteria dla potencjalnych dawców.
HISTORIA PRZESZCZEPIANIA SZPIKU
Transplantacja szpiku rozwinęła się w świecie w ciągu ostatnich 50 lat. Współczesne metody przeszczepiania szpiku opracowali hematolodzy amerykańscy. E. Donnell Thomas, laureat nagrody Nobla za prace poświęcone przeszczepianiu szpiku, przeprowadził w 1957 r. pierwszą udaną transplantację syngeniczną szpiku. Natomiast w Europie prekursorem był Georges Mathe z Francji.
Liczne próby transplantacji allogenicznych wykonywane do połowy lat 60 kończyły się jednak niepowodzeniem. Pierwsze udane przeszczepienia szpiku od dawców niespokrewnionych wykonano w roku 1968. W latach 80. zostały wprowadzone nowoczesne metody przygotowania do przeszczepienia szpiku za pomocą chemioterapii, co przyniosło znaczny postęp w leczeniu przeszczepami szpiku od osób spokrewnionych i niespokrewnionych.
W latach 90 zaczęto stosować przeszczepianie komórek krwiotwórczych izolowanych z krwi obwodowej, a także zaczęto wykorzystywać komórki pozyskiwane z krwi pępowinowej. Dzięki postępowi dokonującemu się w dziedzinie transplantologii jak i innych dziedzinach medycyny ważnych dla przeszczepień przeprowadza się coraz więcej skutecznych transplantacji.
W Polsce pierwsze badania nad transplantacją szpiku zostały przeprowadzone w 1938 r. we Lwowie przez Jana Raszka i Franciszka Groera.
W latach 50. i 60. podejmowane były próby podawania szpiku do jamy szpikowej, później też podejmowano sporadyczne próby przeszczepiania szpiku drogą dożylną.
W 1983 r. dr Ryszard Kaftański i prof. Urszula Radwańska wykonali przeszczep syngeniczny u dziecka z anemią aplastyczną (nieudany), a w 1984 r. zespół pod kierownictwem prof. Wiesława Jędrzejczaka przeprowadził udaną allotransplantację u dziecka z zespołem Diamond-Blackfana.
Liczba ośrodków przeszczepiających szpik stale rośnie. Wszystkie działające obecnie w Polsce ośrodki są zrzeszone w europejskiej organizacji EBMT (European Bone Marrow Donor Transplantation) i posiadają jej akredytację.
REJESTRY DAWCÓW SZPIKU
Z inicjatywy EBMT – European Group for Blood and Marrow Transplantation w 1988 r. utworzony został ogólnoświatowy rejestr – Bone Marrow Donor Worldwide (BMDW). W rejestrze tym gromadzone są dane z 66 rejestrów komórek macierzystych z 48 krajów całego świata. Aktualnie w bazie BMDW znajdują się dane łącznie ponad 19 milionów potencjalnych dawców szpiku oraz jednostek krwi pępowinowej.
W Polsce prowadzony jest Centralny Rejestr Niespokrewnionych Potencjalnych Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej, z którym współpracuje 13 ośrodków dawców szpiku. Rejestr ten prowadzony jest przez Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji „POLTRANSPLANT” w Warszawie. Polskie rejestry zawierają wpisy dotyczące ponad 270 tysięcy potencjalnych niespokrewnionych dawców szpiku.